Trudno jest jednoznacznie określić definicję suplementów diety. Preparaty te są nieustannie poddawane badaniom, a ich skład i znaczenie dla ludzkiego zdrowia wzbudza kontrowersje wśród dietetyków, lekarzy oraz farmaceutów. Co więcej, do tej pory nie określono, jak duża ilość witamin oraz składników mineralnych w diecie jest całkowicie bezpieczna.
Każdy suplement diety jest traktowany jako preparat, który stanowi cenne źródło składników odżywczych oraz substancji o działaniu fizjologicznym. Suplementy diety mogą zostać wprowadzone do obrotu w postaci kapsułek, tabletek, saszetek z proszkiem lub ampułek z płynem, które można spożywać w ściśle określonych ilościach. Zgodnie z definicją suplementów diety środki te mogą być stosowane przede wszystkim wówczas, gdy z różnych przyczyn nie możemy dostarczać organizmowi zalecanej liczby witamin bądź minerałów w diecie.
Można zetknąć się także z bardziej urzędowymi definicjami suplementów diety. Zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie żywności oraz żywienia z dnia 25 sierpnia 2006 roku, suplementy diety to preparaty, które mają na celu przede wszystkim uzupełnianie diety. Środki te stanowią skoncentrowane źródło minerałów, witamin oraz innych związków, które można spożywać w określonych ilościach w celu osiągnięcia odpowiedniego efektu odżywczego. W ustawie tej wyraźnie jednak podkreślono, że suplementy diety nie posiadają właściwości środków leczniczych (w świetle przepisów prawa farmaceutycznego). Nie mogą być więc stosowane do zwalczania chorób – leki mają udowodniony potencjał terapeutyczny i są poddawane badaniom klinicznym. Suplementy diety w przeciwieństwie do leków nie są natomiast rejestrowane jako produkty lecznicze. Co więcej, ich skład często jest zmienny i zależy od koniunktury rynkowej.
Suplementy diety mogą być preparatami na bazie witamin, składników mineralnych bądź innych związków, które odznaczają się konkretnymi właściwościami odżywczymi lub fizjologicznymi. Oznacza to, że suplement diety może zawierać nie tylko witaminy czy składniki mineralne, ale także aminokwasy, lecytynę, błonnik czy określone kwasy tłuszczowe. Poza tym mogą być wzbogacane również o związki pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, takie jak chrząstka z rekina czy koenzym Q10.
Stosowanie suplementów diety wiąże się z osiągnięciem określonych korzyści. Produkty te mogą nie tylko odżywiać organizm czy uzupełniać codzienną dietę w cenne składniki odżywcze, ale mogą także poprawiać koncentrację i pamięć, dodawać sił witalnych czy nawet chronić organizm przed wpływem niekorzystnych czynników, takich jak zanieczyszczenie powietrza czy promieniowanie UV. Suplementy mogą stać się znakomitą alternatywą dla diety, zwłaszcza dla osób, które nie dbają o właściwie zbilansowany jadłospis. Co więcej, witaminy, minerały oraz związki znajdujące się w składzie suplementów diety dodatkowo biorą udział w wielu różnych procesach biologicznych, które zachodzą w ludzkim organizmie. Mogą wspomagać pracę układu nerwowego, sercowo-naczyniowego czy kostnego.
Spożycie suplementów diety w Polsce i na świecie
Badania przeprowadzane przez naukowców potwierdzają, iż grupa ludzi sięgająca po suplementy diety regularnie wzrasta. Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat na terenie Stanów Zjednoczonych po suplement diety przynajmniej raz w życiu sięgnęło około 75% mieszkańców. Największą grupę osób stosujących tego rodzaju produkty uzupełniające dietę stanowią osoby po pięćdziesiątym roku życia, ale zdaniem badaczy po suplementy sięgają także ludzie w wieku od trzydziestu do pięćdziesięciu lat.
Także w Polsce suplementy diety cieszą się coraz większym zainteresowaniem. Preparaty wykazujące określony efekt odżywczy czy fizjologiczny są stosowane już przez osoby powyżej piętnastego roku życia. Zdaniem badaczy po suplementy diety znacznie częściej sięgają kobiety niż mężczyźni. Środki te są przyjmowane z wielu różnych przyczyn, a do tych najczęściej wymienianych są zaliczane: osłabienie, zmęczenie oraz choroby. Nieco rzadziej natomiast deklarowano spożywanie suplementów diety z powodu chęci wspomagania organizmu przy zwiększonym wysiłku psychicznym czy fizycznym.
Młode osoby często podkreślały, że suplementy diety są przez nie przyjmowane również w celu poprawienia urody: wzmocnienia włosów, paznokci czy polepszenia stanu skóry. Starsi natomiast szukali środków wzmacniających kości, stawy oraz chroniących układ krążenia. Osoby w podeszłym wieku poszukiwały także suplementów wspomagających prawidłowy proces widzenia.
Ostatnie lata spowodowały bardzo duży wzrost spożycia suplementów diety, zarówno w naszym kraju, jak i na świecie. Sporym zainteresowaniem cieszą się przede wszystkim produkty, które nie zawierają w swoim składzie witamin i minerałów, ale te, które zostały wyprodukowane na bazie ziół czy innych składników roślinnych. W opinii wielu osób są one preparatami naturalnymi i zupełnie bezpiecznymi, które mogą być stosowane w różnych celach – poprawy urody, wzmocnienia układu odpornościowego czy w celu ochrony układu trawiennego.
Rynek suplementów diety rozwija się bardzo dynamicznie. Jeszcze do niedawna produkty te były sprzedawane głównie w aptekach, natomiast obecnie można dostać je w wielu punktach pozaaptecznych. Suplementy diety, jako zupełnie nowa kategoria produktów, pojawiła się w Polsce niespełna kilkanaście lat temu. Jeszcze do niedawna tego rodzaju preparaty były traktowane jako chwilowa moda, obecnie natomiast są ważnym elementem życia wielu osób. Środki te często mają rekompensować brak zbilansowanej diety, złe samopoczucie czy nawet brak aktywności fizycznej. Wzrastający popyt na suplementy diety jest spowodowany niewątpliwie wieloma różnorodnymi czynnikami. Poza ogromnym wpływem reklamy telewizyjnej i prasowej, bardzo istotny jest również nacisk na zdrowy styl życia, a także wzrastająca dbałość o nienaganny wizerunek. Może to więc świadczyć o tym, iż suplementy diety powoli stają się nieodłączną częścią naszego życia.
Rodzaje suplementów diety
Wyróżnia się wiele różnego rodzaju związków, na bazie których mogą być produkowane suplementy diety. Do tych najważniejszych zalicza się przede wszystkim witaminy, minerały, aminokwasy, kwasy tłuszczowe, rośliny, wyciągi z roślin, produkty pszczele, a także probiotyki, prebiotyki i enzymy. Rynek tego rodzaju produktów charakteryzuje się więc dość dużym zróżnicowaniem. Z raportu Komisji Europejskiej można jednak przeczytać, iż blisko pięćdziesiąt procent rynku suplementów stanowią składniki mineralne oraz witaminy. Preparaty witaminowo-mineralne odgrywają dość istotną rolę na rynku suplementów, gdyż mogą skutecznie zapobiegać niedoborom składników odżywczych w organizmie, a co za tym idzie, zmniejszają ryzyko zachorowania na niektóre choroby przewlekłe. Brak jakiegokolwiek składnika w diecie może prowadzić do pogorszenia zdolności funkcjonowania organizmu, zmniejszenia odporności na stres, a także do większej wrażliwości narządów wewnętrznych na działanie niektórych czynników środowiskowych.
Suplement diety stworzony na bazie minerałów czy witamin może stanowić uzupełnienie codziennego jadłospisu. Dieta, jak powszechnie wiadomo, powinna być właściwie zbilansowana, a więc dostarczać organizmowi najpotrzebniejszych składników odżywczych do prawidłowego funkcjonowania. Niektóre osoby jednak z różnych przyczyn nie odżywiają się zbyt zdrowo, a to może prowadzić do niedoborów poszczególnych związków odżywczych. Składniki zawarte w suplementach diety mają na celu nie tylko wzmocnienie stanu zdrowia, ale także wspomaganie najważniejszych funkcji biologicznych organizmu. Stosowanie takich produktów może być pomocne w poprawie nierozsądnego sposobu żywienia. Związki zawarte w suplementach diety mogą czuwać też nad odpowiednią równowagą wodno-kanalizacyjną oraz właściwą przemianą materii.
Klasyfikacja suplementów diety ze względu na skład
Suplementy diety mogą zawierać w swoim składzie różnego rodzaju związki wykazujące efekt odżywczy lub fizjologiczny. Podział suplementów ze względu na ich zawartość przedstawia się następująco:
1. Suplementy diety zawierające w składzie witaminy oraz składniki mineralne, które występują w żywności i są niezbędne do życia.
Wykaz takich związków został ściśle określony w rozporządzeniu wydanym przez Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 roku (w sprawie składu i oznakowania suplementów diety). Suplement diety może zawierać: witaminę A, C, D, E, K, tiaminę, niacynę, ryboflawinę, foliany, biotynę, witaminy z grupy B oraz minerały: magnez, wapń, żelazo, jod, cynk, miedź, sód, mangan, potas, chrom, molibden, fluorki, chlorki oraz fosfor. Warto dodać, że do produkcji suplementów mogą być używane różne formy chemiczne wyżej wymienionych pierwiastków (na przykład octan wapnia, glukonian magnezu, siarczan żelaza, cytrynian miedzi, jodek potasu, siarczan cynku, diwęglan potasu, azotan chromu, kwas ortokrzemowy stabilizowany choliną, itp.). Nie określono w jednoznaczny sposób maksymalnej zawartości wyżej wymienionych składników w suplementach diety. Jednak zgodnie z przepisami prawnymi, ilość witamin i związków mineralnych w jednej porcji suplementu musi zostać szczegółowo sprecyzowana. Zawartość poszczególnych składników odżywczych w dziennej porcji suplementu jest określana na podstawie górnych bezpiecznych poziomów witamin i minerałów, ustalonych i przyjętych przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności. Ponadto ilość witamin i składników mineralnych jest określana w oparciu o zalecane spożycie poszczególnych związków wykazujących efekt odżywczy lub fizjologiczny dla społeczeństwa. Zbyt duża ilość jakiegokolwiek składnika mineralnego czy witaminy może powodować może przyczynić się do występowania działań niepożądanych.
2. Suplementy zawierające związki roślinne i wyciągi z roślin.
Składniki roślinne oraz uzyskiwane z nich ekstrakty coraz częściej są wykorzystywane do produkcji suplementów diety. Takie substancje mają na celu przede wszystkim wzmacnianie odporności organizmu, ale mogą też wspomagać pracę różnych narządów wewnętrznych. W suplementach diety mogą znajdować się między innymi metabolity pierwotne oraz wtórne. Do metabolitów pierwotnych zalicza się cukry proste, kwasy tłuszczowe, aminokwasy oraz skrobię. Metabolity wtórne to natomiast: saponiny, alkaloidy, garbniki, flawonoidy oraz terpeny. Do produkcji suplementów diety zazwyczaj używane są rośliny lub wyciągi roślinne, które nie wykazują silnych właściwości leczniczych, a ich dawki są znacznie niższe od dawek znajdujących się w środkach farmakologicznych.
Na przestrzeni ostatnich kilku lat, na rynku suplementów diety coraz częściej pojawiają się produkty wzbogacane roślinami i ekstraktami pochodzącymi z terenów Azji i Ameryki. Spośród tych najbardziej popularnych należy wymienić chociażby takie rośliny, jak: liczi chińskie, miłorząb japoński, macę oraz opuncję.
Dość istotnymi składnikami wielu suplementów diety są także bioflawonoidy. Są to związki fotochemiczne, które naturalnie występują w roślinach. Jest to bardzo liczna grupa związków, ponieważ w sumie jest ich ponad siedem tysięcy, a można je znaleźć chociażby w owocach cytrusowych, niektórych warzywach (pomidorach, papryce, brokułach), a także w czerwonym winie oraz herbacie (zwłaszcza w herbacie zielonej oraz czerwonej). Bioflawonoidy znane są przede wszystkim z licznych właściwości zdrowotnych, gdyż wspomagają pracę układu trawiennego, zapobiegają chorobom układu krążenia, a nawet pomagają w utrzymaniu sprawności. Związki te są w stanie skutecznie wychwytywać wolne rodniki, które są odpowiedzialne między innymi za starzenie się organizmu i za rozwój komórek nowotworowych. Chronią też narząd wzroku przed takimi schorzeniami, jak zaćma czy degeneracja siatkówki. Bioflawonoidy stanowią ponadto naturalny filtr, który chroni skórę i organizm przed szkodliwym wpływem nadmiernego promieniowania ultrafioletowego. Substancje te zdaniem naukowców mają też działanie przeciwwrzodowe oraz antyoksydacyjne. Ponieważ związki te należą do tych związków, które zostały doskonale przebadane, udowodniono, że stosowanie suplementów diety wzbogaconych o antocyjaniny, katechiny czy taniny pozwala skutecznie uzupełniać niedobory bioflawonoidów.
Suplement diety może ponadto zostać wzbogacony dodatkiem przypraw bądź ziół. Może to być czosnek, imbir, pieprz, koper włoski, cynamon lub bazylia. Popularną przyprawą, którą coraz częściej można znaleźć w suplementach diety jest także kurkuma. Jest to składnik, który odznacza się przede wszystkim doskonałymi właściwościami przeciwnowotworowymi. Spora liczba suplementów powstaje także na bazie żeń-szenia. Wyciąg z tej rośliny dodaje energii, poprawia funkcjonowanie układu immunologicznego, zwiększa odporność na stres, pomaga redukować tkankę tłuszczową oraz wykazuje działanie antyoksydacyjne. Co ciekawe, wiele dodawanych do suplementów diety przypraw i ziół wywodzi się z tradycyjnej medycyny chińskiej oraz hinduskiej.
3. Suplementy zawierające w składzie kwasy tłuszczowe.
Związki stosowane do wzbogacania produktów uzupełniających dietę można podzielić na kwasy pochodzenia roślinnego oraz zwierzęcego. Dość istotną grupę tego rodzaju substancji stanowią kwasy tłuszczowe n-3, nazywane powszechnie kwasami omega-3. Ich źródłem są przede wszystkim tłuste ryby morskie, takie jak makrela, śledź, łosoś czy tuńczyk. Nienasycone kwasy tłuszczowe stanowią jedne z najważniejszych składników pokarmowych, które mają wszechstronne działanie. Nie tylko obniżają poziom złego cholesterolu (LDL), ale także mają silne właściwości przeciwzapalne. Najważniejsze kwasy omega-3 to kwasy DHA oraz EPA, które są jednocześnie istotnym budulcem ludzkich komórek. Kwasy omega-3 wspomagają pracę układu nerwowego, przeciwdziałają procesom zapalnym zachodzącym w tętnicach i żyłach, zwiększają odporność organizmu, a także chronią przed rozwojem chorób nowotworowych. Związki te znajdują się także w olejach oraz w orzechach, między innymi w oleju lnianym.
W suplementach diety bardzo często pojawiają się także roślinne kwasy tłuszczowe, między innymi ogórecznik ora wiesiołek dwuletni. Olej z nasion wiesiołka jest cennym źródłem kwasu linolowego oraz gamma-linolowego, które są zaliczane do grupy kwasów omega-6. Odgrywają one istotną rolę w produkcji ceramików, będących składnikami budulcowymi skóry. Olej z nasion wiesiołka może ponadto być stosowany w łagodzeniu różnego rodzaju dolegliwości skórnych.
Z kolei olej z ogórecznika to bogate źródło flawonoidów, garbników, saponin oraz rozmaitych składników mineralnych. Kwas tłuszczowy gamma-linolowy, który także znajduje się w oleju z ogórecznika, usprawnia pracę centralnego układu nerwowego. Kontroluje też ciśnienie krwi, pracę nerek oraz układu trawiennego. Zarówno olej z nasion wiesiołka, jak i ogórecznika może być wykorzystywany do leczenia zaburzeń hormonalnych. Kwasy omega-6 działają też leczniczo w schorzeniach reumatycznych, mogą być także stosowane w przypadku złamań oraz uszkodzeń wiązadeł.
Nienasycone kwasy tłuszczowe, na bazie których produkowane są suplementy diety są także pozyskiwane z: nasion selera, z pestek winogron oraz z kiełków pszenicy.
4. Suplementy zawierające błonnik pokarmowy.
Błonnik pokarmowy to kompleks cennych związków odżywczych, które nie są trawione i wchłaniane przez organizm człowieka. Składnik ten jest niezbędny nie tylko do utrzymania właściwej wagi ciała, ale również może chronić nasz przed wieloma niebezpiecznymi chorobami. W skład błonnika pokarmowego wchodzą związki, które posiadają różną budowę chemiczną oraz właściwości fizyczne. Można do nich zaliczyć między innymi: pektyny, celulozę, ligninę, hemicelulozy, śluzy oraz polisacharydy algowe. Błonnik pokarmowy ma bardzo korzystny wpływ na organizm, nie tylko z tego względu iż pomaga utrzymać prawidłową florę jelitową. Substancja ta powinna być spożywana przez każdego człowieka w dawce od dwudziestu pięciu do maksymalnie czterdziestu gramów. Błonnik pokarmowy obniża ciśnienie tętnicze krwi, spowalnia rozkład węglowodanów i obniża poziom zapotrzebowania na insulinę, reguluje rytm wypróżnień, zmniejsza uczucie głodu, a ponadto zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej jelita grubego. Z badań przeprowadzonych przez naukowców wynika ponadto, iż błonnik pokarmowy doskonale oczyszcza organizm, usuwając z niego niebezpieczne toksyny i szkodliwe metale ciężkie, które także przyczyniają się do rozwoju wielu poważnych schorzeń. Dodatkowo pomaga eliminować substancje o działaniu rakotwórczym. Wzbogacenie diety o błonnik pokarmowy zaleca się osobom cierpiącym na kamicę żółciową, choroby żył kończyn dolnych oraz na cukrzycę typu 2.
5. Suplementy zawierające probiotyki oraz prebiotyki.
Związki probiotyczne oraz prebiotyczne coraz częściej można znaleźć w suplementach diety. Probiotyki to starannie wyselekcjonowane kultury bakterii i drożdży, których celem jest przede wszystkim ochrona zdrowia przewodu pokarmowego. Substancje te skutecznie zapobiegają zakażeniom jelitowym, łagodzą objawy nietolerancji laktozy, a także chronią układ trawienny przed zaburzeniami flory jelitowej. Udowodniono ponadto, iż probiotyki odznaczają się właściwościami antycholesterolowymi, co oznacza, iż mogą zmniejszać absorpcję tłuszczu z przewodu pokarmowego, obniżając tym samym poziom szkodliwego cholesterolu we krwi.
Prebiotyki to z kolei substancje, które w odróżnieniu od probiotyków nie zawierają w swoim składzie mikroorganizmów, a jedynie związki o działaniu stymulującym. Ich celem jest przede wszystkim wspomaganie wzrostu lub aktywności bakterii w jelicie grubym. Do najczęściej wykorzystywanych prebiotyków zalicza się: peptydy, tłuszcze, oligofruktozę, inulinę, laktulozę, a także oligo- oraz polisacharydy. Substancje te nie ulegają trawieniu i w niezmienionym składzie docierają do układu trawiennego. Stanowią pożywkę dla pozytywnych dla zdrowia szczepów bakterii znajdujących się w jelicie grubym. Prebiotyki znajdują się między innymi w cebuli, czosnku, cykorii, szparagach, karczochach, ziemniakach, porach i bananach.
6. Suplementy zawierające w swoim składzie aminokwasy.
Aminokwasy oraz ich pochodne są podstawowym źródłem energii, z tego względu suplementy diety wzbogacone o takie związki są polecane w głównej mierze osobom narażonym na intensywny wysiłek fizyczny. Takie produkty idealnie sprawdzają się w przypadku ludzki aktywnych oraz sportowców, a ich celem jest usprawnienie procesów anabolicznych i zahamowanie katabolizmu. Aminokwasy nie tylko zwiększają sprawność mięśni, ale także są odpowiedzialne za koncentrację i sprawność intelektualną. Niektóre z nich dodatkowo mogą łagodzić objawy depresji, wspierać pracę układu odpornościowego oraz regulować gospodarkę wapniową. Do najczęściej spotykanych aminokwasów w suplementach diety możemy zaliczyć między innymi argininę, glutaminę, taurynę, kreatynę oraz L-karnitynę.
Podział suplementów diety ze względu na ich przeznaczenie
Poza klasyfikacją ze względu na typ składników, na bazie których powstają suplementy diety wyróżnia się także podział ze względu na ich przeznaczenie. Każdy z takich produktów może mieć inne działanie i przeznaczenie. Taka klasyfikacja umożliwia zaliczenie do tej samej grupy suplementów preparaty o różnym składzie. Mechanizm działania tego rodzaju środków może polegać na wspomaganiu pracy układu immunologicznego (wzmacnianiu odporności), zmniejszaniu ryzyka zachorowania na konkretne choroby czy nawet na oddziaływaniu na określone narządy organizmu ludzkiego. Podział pod względem przeznaczenia uwzględnia następujące suplementy diety:
1. Suplementy wspomagające odchudzanie.
Preparaty pomagające zrzucić zbędne kilogramy stanowią obecnie dość popularną grupę suplementów diety, które są stosowane przez osoby w różnym wieku. Takie środki mogą zmniejszać uczucie łaknienia, zapobiegać napadom głodu, ograniczać efekt jo-jo po zakończeniu kuracji odchudzającej czy pobudzać procesy przemiany materii. Działanie takich suplementów diety jest deklarowane przez producentów na etykiecie preparatu. Do produkcji preparatów wspomagających odchudzanie mogą być używane różne substancje, takie jak L-karnityna, chitosan, kofeina czy kwas linolowy (CLA). W suplementach przeznaczonych dla osób, które chcą zrzucić zbędne kilogramy często stosowane są także wyciągi roślinne:
– wyciąg z zielonej kawy korzystnie wpływa na utratę wagi, a substancje w niej zawarte zmniejszają wchłanianie cukrów, tłuszczy oraz węglowodanów,
– ekstrakt z czerwonej herbaty Pu-Erh wspomaga utratę nadmiaru tkanki tłuszczowej, przywraca prawidłowy metabolizm organizmu oraz pobudza procesy trawienne,
– wyciąg z kory cynamonowca wspiera zdrowy poziom glukozy we krwi, jest źródłem związków przeciwutleniających i substancji stymulujących prawidłowe funkcjonowanie układu trawiennego,
– ekstrakt z opuncji figowej wspomaga przemianę materii oraz wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi,
– wyciąg z owoców ananasa wspiera procesy przemiany materii i hamuje łaknienie.
2. Suplementy wspomagające pracę układu immunologicznego.
Działanie takich produktów polega przed wszystkim na wzmacnianiu odporności organizmu, która może zostać obniżona na skutek różnych czynników. Tego rodzaju suplementy diety skutecznie wzmacniają odporność i mogą być stosowane profilaktycznie. Można po nie sięgać także w stanach osłabienia i wyczerpania, w trakcie rekonwalescencji po przebytych chorobach. Do produkcji preparatów wspomagających pracę układu immunologicznego często są stosowane naturalne substancje. Mogą to być witaminy (na przykład witamina C), związki z grupy flawonoidów (na przykład rutyna, która wykazuje działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne), składniki mineralne (takie jak chociażby cynk wpływający na system obronny organizmu) czy produkty pszczele (na przykład mleczko pszczele, które odznacza się doskonałymi właściwościami odżywczymi i bakteriostatycznymi).
3. Suplementy opóźniające procesy starzenia się organizmu.
Suplementy te mają na celu przede wszystkim spowalniać przedwczesne starzenie się i chronić organizm przed wpływem szkodliwych wolnych rodników. Do produkcji takich preparatów stosowane są głównie witaminy, sole mineralne oraz antyoksydanty. Na rynku można znaleźć także suplementy wzbogacone o lecytynę oraz koenzym Q10, który chroni komórki przed uszkodzeniami, a jego obecność w organizmie człowieka jest niezbędna do prawidłowego przebiegu wielu ważnych procesów biochemicznych. W suplementach opóźniających procesy starzenia można też zetknąć się z polifenolami, które hamują powstawanie wolnych rodników, odznaczają się działaniem przeciwnowotworowym oraz wykazują właściwości przeciwmiażdżycowe.
4. Suplementy wspierające prawidłową pracę narządów ruchu.
Takie preparaty mogą być stosowane przy zwyrodnieniu chrząstki stawowej, przy reumatoidalnym zapaleniu stawów, a także w leczeniu zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. Do produkcji suplementów wpływających na narządy ruchu najczęściej wykorzystywane są takie składniki, jak: glukozamina, chondroityna oraz MSM (metylosulfonylometan). Glukozamina umożliwia regenerację chrząstek i jest odpowiedzialna za eliminowanie bólu. Związek ten dodatkowo łagodzi sztywność stawów i spowalnia rozwój artretyzmu. Najbardziej skuteczną odmianą zdaniem naukowców jest siarczan glukozaminy.
Chondroityna to mukopolisacharyd, który ma bardzo dobry wpływ na wytrzymałość stawów oraz ogólną sprawność. Związek ten zwiększa ruchomość stawów, a ponadto odznacza się działaniem przeciwbólowym. Chondroityna odgrywa także istotną rolę w produkcji tak zwanych proteoglikanów, które wchodzą w skład substancji pozakomórkowej. Dzięki specjalnym właściwościom związek ten może amortyzować siły, które oddziałują na stawy.
MSM odgrywa kluczową rolę w syntezie łączących białek tkanki, substancja ta zwiększa dopływ krwi, redukuje przykurcze mięśniowe oraz łagodzi stany zapalne.
W suplementach diety wpływających na narządy ruchu mogą także występować takie związki, jak: kwas hialuronowy, kurkuma, wiązówka błotna, cynk oraz wyciąg z kadzidłowca (boswellia serratta).
5. Suplementy poprawiające koncentrację i wzmacniające witalność.
Preparaty z tej grupy mają na celu przede wszystkim poprawę pamięci i samopoczucia, ale mogą też mieć wiele innych pozytywnych efektów. Do produkcji suplementów poprawiających koncentrację i witalność stosowane są między innymi takie związki, jak: kofeina, cholina, tauryna, lecytyna, witamina C, magnez, cynk oraz selen. Powszechnie wykorzystywanymi substancjami są także związki roślinne – zalicza się do nich żeń-szeń, miłorząb japoński, melisa lekarska oraz szałwia. Starannie dobrane składniki tej grupy suplementów diety nie tylko pomagają poprawić koncentrację, ale mogą też uspokajać, zwiększać stabilność myśli oraz zmniejszać ciśnienie tętnicze krwi.
6. Suplementy regulujące pracę układu sercowo-naczyniowego.
Produkty wspomagające układ krwionośny mogą być wykorzystywane w profilaktyce zawałów serca, miażdżycy oraz nadciśnienia tętniczego. Preparaty z tej grupy na ogół powstają na bazie cennych aminokwasów, witamin oraz soli mineralnych. Szczególne znaczenie ma tutaj L-arginina, która pozwala zachować zdrowe serce oraz witamina B6. Suplementy wpływające na układ sercowo-naczyniowy mogą też zawierać w swoim składzie sterole i stanole roślinne, które obniżają stężenie złego cholesterolu we krwi. Ochronę serca i całego układu krwionośnego mogą też zapewniać ekstrakty roślinne: wyciąg z liści miłorzębu japońskiego, ekstrakt ze skórek czarnych winogron, sok z owoców żurawiny oraz wyciąg z jagód goi.
7. Suplementy wspierające pracę układu pokarmowego.
Suplementy z tej grupy mają na celu wspomaganie trawienia w naturalny sposób, mogą również poprawiać pracę układu pokarmowego. Są one dedykowane przede wszystkim osobom borykającym się z problemami żołądkowymi, cierpiącym na wzdęcia i zaparcia. Do produkcji tej grupy suplementów stosowane są przede wszystkim różnego rodzaju enzymy trawienne oraz bakterie probiotyczne (naturalne mikroorganizmy, które wprowadzają równowagę do systemu jelitowego i dbają o prawidłową florę). Probiotyki przywracają właściwą czynność przewodu pokarmowego, zwalczają nadkwaśność, zapobiegają biegunkom oraz wspomagają mechanizmy obronne organizmu. Kultury probiotyczne zapobiegają także rozwojowi infekcji spowodowanych różnego rodzaju grzybami, bakteriami oraz drożdżakami.
Suplementy wspierające prace układu pokarmowego bazują również na związkach czynnych występujących w roślinach, takich jak: koper włoski, mięta pieprzowa, kminek, kolendra, rumianek pospolity, ostropest plamisty. W tej grupie suplementów istotne znaczenie ma korzeń cykorii (pomagający stymulować wzrost oraz aktywność naturalnych bakterii jelitowych) i ekstrakt otrzymywany z zielonych pędów jęczmienia (odżywia, oczyszcza i reguluje pracę jelit).
8. Suplementy poprawiające urodę (wpływające na wygląd skóry, paznokci oraz włosów).
Skład tego rodzaju produktów jest ściśle dostosowany do uzupełniania w organizmie ludzkim naturalnie występujących składników, które są odpowiedzialne za stan skóry, włosów i paznokci. Suplementy te mają na celu przede wszystkim wzmocnienie paznokci, ograniczenie wypadania włosów, przyspieszanie regeneracji tkanek, przeciwdziałanie trądzikowi i przebarwieniom oraz odbudowa chrząstki stawowej. Wśród suplementów na piękną cerę, włosy i paznokcie można znaleźć preparaty z krzemem, cynkiem, wapniem, witaminą E (nazywaną „witaminą młodości”) oraz nienasyconymi kwasami tłuszczowymi: EPA i DHA. Do produkcji tej grupy suplementów stosuje się także olej z wiesiołka, olej z nasion ogórecznika oraz aminokwasy siarkowe, zwłaszcza cysteinę oraz metioninę (są one naturalnymi składnikami włókien kolagenowych występujących w skórze). Suplementy na poprawę wyglądu mogą też bazować na kolagenie – jednym z najważniejszych białek tkanki łącznej, które jest odpowiedzialne między innymi za jędrność i elastyczność skóry.
9. Suplementy wspomagające prawidłowy proces widzenia.
Produkty na wzmocnienie wzroku mają na celu głównie ochronę wzroku przed szkodliwym działaniem promieniowania UV i wolnych rodników. Takie preparaty mogą być stosowane w profilaktyce wielu różnych schorzeń oczu, takich jak jaskra, degeneracja plamki żółtej czy w osłabionej fotowrażliwości. Są one dedykowane ponadto osobom, które nadmiernie obciążają wzrok, na przykład na skutek długotrwałej pracy przy komputerze. Do produkcji suplementów wspomagających prawidłowy proces widzenia są stosowane przede wszystkim związki z grupy karotenoidów, takie jak luteina czy zeaksantyna. Takie substancje korzystnie wpływają na funkcjonowanie oczu, wspomagają zdolności adaptacyjne narządu wzroku i chronią przed wpływem niekorzystnych czynników. Suplementy chroniące wzrok mogą ponadto zawierać sproszkowany owoc borówki czernicy, beta karoten, wyciąg z kwiatów aksamitki, koncentrat retinolu, ekstrakt z sosny syberyjskiej oraz minerały: cynk, selen, magnez, mangan, miedź.
10. Suplementy przeznaczone dla sportowców.
Produkty dla osób, których organizm jest narażony na intensywny wysiłek fizyczny mają na celu przede wszystkim dodawanie energii, witalności i siły. Takie preparaty są pomocne nie tylko przy wyczerpaniu fizycznym, ale i psychicznym. Suplementy z tej grupy są produkowane między innymi na bazie aminokwasów, ale do ich tworzenia wykorzystywane są także witaminy, sole mineralne oraz kwasy tłuszczowe. Do najbardziej powszechnych związków występujących w suplementach przeznaczonych dla sportowców należy zaliczyć kreatynę, karnitynę oraz kwas HMB (kwas 3-hydroksy-3-metylomasłowy).
Kreatyna nie tylko zwiększa siłę, ale też zwiększa odporność na ból i wytrzymałość organizmu. Związek ten dodatkowo umożliwia znacznie lepsze wchłanianie białek, co jest szczególnie ważne dla sportowców, którym zależy na zwiększaniu beztłuszczowej masy mięśniowej.
Karnityna to organiczna substancja chemiczna, która najczęściej znajduje się w suplementach diety tworzonym z myślą o sportowcach siłowych. Związek ten poprawia siłę oraz zwiększa ogólną wytrzymałość organizmu.
Kwas HMB (kwas 3-hydroksy-3-metylomasłowy) to kwas tłuszczowy, który ma za zadanie przede wszystkim przeciwdziałanie rozpadowi białek mięśniowych. Kwas HMB odznacza się także właściwościami hamującymi działanie niektórych enzymów, a ponadto stymuluje organizm do redukcji zbędnej tkanki tłuszczowej i skutecznie przyspiesza regenerację mięśni.
11. Suplementy zmniejszające ryzyko wystąpienia osteoporozy.
Ta grupa suplementów została stworzona z myślą o osobach, które chcą skutecznie zapobiegać osteoporozie. Produkty te są w szczególności polecane osobom po ukończeniu pięćdziesiątego roku życia, gdyż w tym okresie organizm przyswaja znacznie mniejszą ilość składników mineralnych. Suplementy tworzone w celu zmniejszenia ryzyka osteoporozy bazują przede wszystkim na witaminie D oraz wapniu. Substancje te są zaliczane do grona tak zwanych budulcowych składników mineralnych ludzkiego organizmu, co oznacza, iż znajdują się w kościach, zębach oraz chrząstce stawowej. Zarówno wapń, jak i witamina D mają na celu ochronę organizmu przed procesem ubożenia mineralnego kości. Ta grupa suplementów skutecznie wspiera zdrowe funkcjonowanie układu kostnego i pomaga utrzymać stawy w dobrej kondycji.
Oświadczenia zdrowotne oraz żywieniowe, które pojawiają się na etykietach suplementów diety powinny być zgodne z ogólnie przyjętymi normami naukowymi oraz w pełni zrozumiałe dla potencjalnego konsumenta. Warto podkreślić, że suplementy diety nie są produktami leczniczymi i mogą być stosowane wyłącznie w celu uzupełnienia diety w niezbędne składniki odżywcze. Nie należy natomiast stosować ich w leczeniu jakichkolwiek schorzeń. Suplementy diety mogą być również wykorzystywane w celu ochrony narządów wewnętrznych i zapobiegania niektórym chorobom.
Tekst powstał na podstawie książki prof. dr hab. n.med. Mirosława Jarosza “Suplementy diety a zdrowie”,
Wydawnistwo lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
